به گزارش خبرگزاری «حوزه»،چند سالی است که پس از تاکیدات خاص مقام معظم رهبری، مسأله تحول در حوزه به یکی از مهم ترین مباحث مطروحه در سطح حوزه های علمیه تبدیل شده که در این باره البته در قالب نشست ها و همایش ها و نیز مصاحبه ها و یادداشت های متعدد، به چند و چون این تحول و اقتضائات و بایسته های آن پرداخته شده است.
در همین رابطه با حجت الاسلام و المسلمین مهدی اقبالی از مدیران باسابقه حوزوی که هم اینک مدیر مدرسه علمیه علوی قم است، گپ و گفتی داشته ایم که مشروح آن در ادامه می آید؛
به نظر شما در طول این سال ها و پس از آن که رهبر معظم انقلاب، ضرورت تحول در حوزه را مطرح کردند، حوزه های علمیه در این راستا تا چه میزان به اهداف از پیش تعیین شده، دست یافته اند؟
ببینید، آنچه در اصل تحول در حوزه مطرح بوده و مقام معظم رهبری نیز از مدیران و مسئولان حوزه خواسته اند، تحقق تحول در همه ابعاد اعم از آموزشی و علمی، اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی و غیره بوده است اما این که چقدر این خواسته رهبری معظم تاکنون محقق شده، نیازمند بررسی و تأمل دقیق است.
منتهای مراتب در بحث تحول چند چیز را باید مدنظر داشته باشیم؛ یکی بحث تحول در شیوه های آموزشی است که ما باید هدفی که برای حوزه و طلبه ها در نظر گرفته ایم، بر اساس آن ها برنامه ریزی کرده و پیش بینی های لازم را صورت دهیم.
به عبارت دیگر، اگر ما به دنبال این هدف هستیم که در حوزه ، طلبه ی فاضل و عالم و در عین حال مهذب ، جامع ، انقلابی ، کارآمد و توانمند در تراز انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران تربیت شود، برای هر کدام از این ها باید تحولی در حوزه رخ دهد و این طور هم نیست که فکر کنیم به صرف نشست و همایش و بیانیه و شعار، این مهم محقق می گردد.
ما اگر طلبه عالم و مهذب و انقلابی می خواهیم ، باید ببینیم که در این عرصه چه کرده ایم و چه شرایط و زمینه هایی را برای این منظور مهیا نموده ایم.
به عنوان مثال چقدر توانسته ایم طلبه را از نظر علمی، متون درسی و شیوه های آموزشی رشد دهیم و در ارتقای او چقدر کوشیده ایم.
در این جا البته منظور علمیتی است که در آن طلبه ما مسلط به مسایل حوزوی باشد و از سوی دیگر توانایی این را داشته باشد که مطالب و داده های علمی را به خوبی به دیگران انتقال دهد.
به نظر شما چگونه می توان طلبه را از حیث علمی به گونه ای آماده کرد که در عین رشد شخصی در تحصیلات حوزوی ، بتواند توانایی پاسخ به نیازهای روز جامعه را نیز پیدا کند؟!
به هر حال ، باید طلبه را به شکل عمیق در مسایل علمی و پژوهشی تربیت کنیم به شکلی که او یک فرد عمق خوان در مباحث درسی باشد که به فهم درست از مطالب نائل شود و البته در این راستا می بایست ما هر چه بیشتر و بهتر به سمت و سوی استعدادیابی و استعدادپروری حرکت کنیم چون وقتی استعداد طلبه شناسایی شده و او در مسیر استعدادش راهنمایی و حمایت شود، قطعاً بهتر می تواند فرد مفید و مؤثری برای جامعه و نظام اسلامی باشد.
این مساله آن قدر مهم است که به نظر بنده ، اگر این استعدادیابی و سپس حمایت از افراد مستعد مطرح نباشد ، طلبه ی ما آن طور که باید و شاید ، به روز ، کارآمد و عالم نمی شود.
واقعیت تلخی که وجود دارد این است که خیلی اوقات در حوزه اوقات طلاب ما تلف می شود چون برنامه ای برای استعدادها نداریم. از این رو یکی از عرصه های مهم تحول در حوزه این است که روی استعدادها برنامه ریزی کنیم و بالاتر هم این که نخبگان را شناسایی کرده و برنامه خاصی برایشان تدارک ببینیم.
به نظر می رسد این که گاهی، وقت طلاب تلف می شود، شاید بخشی از آن به این برگردد که بعضی از طلاب ، آن طور که باید و شاید انگیزه لازم را در ادامه تحصیل ندارند یا این که دچار سردرگمی نسبت به آینده خود هستند. به نظر شما برای مقابله با این وضعیت چه باید کرد؟
گاهی طلبه های مستعد وارد حوزه شده و بعد دچار بی انگیزگی می شوند و لذا باید چرایی این اُفت انگیزه را رصد و به درستی تحلیل کنیم.
در کنار این قضیه باید راه های انگیزه دهی و ارتقای سطح انگیزشی طلاب را مورد توجه قرار دهیم و ببینیم اگر احیاناً برنامه ها و روش های آموزشی در حوزه باعث کاهش انگیزه ها می شود ، آن ها را بررسی کنیم. جمع بندی کارشناسانه این مباحث می تاند باعث شود که جلوی اُفت انگیزه ها را بگیریم و برعکس در مسیر تقویت انگیزه ها گام برداریم به ویژه آن ها که حقیقتاً استعدادهای خوبی در حوزه به شمار می روند.
در زمینه اخلاق و تهذیب نیز همین طور باید کار کنیم چرا که در کنار قوت علمی، یک طلبه و فاضل حوزوی باید در مسیر رشد اخلاقی نیز باشد چرا که ما معتقدیم اگر طلبه ای از نظر علمی رشد داشته ولی از نظر زمینه های اخلاقی رشد نداشته باشد، علمش مفید نخواهد بود.
در لابلای صحبتتان به این مسأله اشاره کردید که ما نیازمند طلبه عالم و مهذّب و در عین حال جامع هستیم که بتواند به نیازهای انقلاب و نظام اسلامی نیز پاسخگو باشد. راهکار پیشنهادی شما برای تحقق این موضوع در حد مطلوب خویش چیست؟
اگر آن رویکرد جامع نگر مطرح باشد، قطعاً طلبه ای که پرورش پیدا می کند می تواند به نیازهای روز جامعه و انتظارات انقلاب و نظام پاسخ دهد.
این که ما می گوییم طلبه جامع، یعنی فردی نباشد تک بُعدی که مثلاً فقط به دنبال مباحث علمی و آموزشی باشد بلکه در عین توجه به درس ، به ارتقای وضعیت اخلاقی و تهذیبی خود عنایت داشته و در عین حال به فردی کارآمد تبدیل شود که بتواند باری از دوش جامعه برداشته و پاسخگوی نیازهای نظام و انقلاب باشد.
در این راستا و برای تحقق این مهم، باید مهارت هایی را برای طلبه تعریف کرد که بر اساس این ها بتواند جامعیت نسبی را برای خود پیدا کند.
در واقع ما باید روی این مساله فکر کنیم که چه مهارت ها و شیوه هایی را باید به طلاب آموزش دهیم تا بر اساس آن بتواند آن چه در حوزه به دست آورده را در عرصه اجتماع بکار گیرد.
در این زمینه به عنوان مثال باید ببینیم که یک طلبه سطح یک چه مهارت هایی لازم دارد و این مهارت ها چگونه باید ارتقا پیدا کند.
آشنایی با زبان، فنون تبلیغ و سخنرانی ، تحقیق و پژوهش و پاسخ به شبهات، همچنین نحوه ارتباط با مخاطب ، مخاطب شناسی، روان شناسی حتی ویژه کودک و نوجوان و غیره از جمله این مهارت هاست که همه این ها کمک می کند در نهایت طلبه ما در تراز انقلاب پرورش یابد.
برای تحقق حوزه انقلابی ، ارتقای این توانمندی ها و روزآمدی ها چقدر می تواند مؤثر واقع شود؟!
به هر حال یکی از مؤلفه ها و شاخصه های مهم حوزه انقلابی این است که در آن طلاب و اساتید و به طور کلی حوزویان ، کارآمد، به روز و جامع باشند و مهم هم این است که روحیه انقلابی و جهادی و کار و تلاش مخلصانه در بین طلاب و روحانیون ما در مسیر خدمت به اهداف مقدس دین و انقلاب و نظام اسلامی وجود داشته و روز به روز هم تقویت شود.
اگر به تعبیر مقام معظم رهبری ، حوزه علمیه، مادر نظام است، طلبه ای که در این حوزه درس می خواند و رشد می یابد، باید بتواند نیازهای فرزند حوزه که همین نظام اسلامی باشد را پاسخ دهد.
اگر بخواهیم که در این رابطه موفقیتی داشته باشیم، باید اندیشمندان و کسانی که تجربه تربیت طلاب دارند اعم از مدیران و اساتید و طلبه هایی که دغدغه تحول در حوزه را دارند ، با نگاه انقلابی به دنبال ایده ها و افکار نوین و کارآمدی باشند که ما را به این هدف نزدیک و نزدیک تر سازد.
اتفاقاً یکی از مسایل مهم در بیانیه گام دوم انقلاب نیز ناظر به همین مسأله است و باید طلاب جوان ما با منظومه فکری رهبر معظم انقلاب به خوبی آشنا باشند.
در بحران هایی مثل سیل و زلزله ، همین طلاب در عرصه جهاد و ایثار حضور پیدا می کنند و چنین روحیه ای در طلاب بسیار ارزشمند است چرا که فقط تحصیل و درس خواندن برایشان ملاک نیست بلکه همه این مسایل مقدمه ای برای خدمت به خلق خدا و نشر و ترویج آموزه های دین خداست.
نکته مهم دیگری که لازم می دانم در این جا متذکر شوم این است که ما در حوزه نیاز به مدیر پروری داریم چرا که از بین همین طلاب مهذب و عالم و انقلابی ، مدیران آینده نظام هم تربیت می شوند و لذا با عنایت به اصل استعدادسنجی و حمایت از نخبگان، در همه عرصه های حوزوی همچون تربیت فقیه و عالم، چهره اخلاقی، سخنران و مبلّغ و پژوهشگر و محقق، قاضی و مدیر و غیره نیاز به کار جدی داریم.
ما گاهی شعارهای خوبی سر می دهیم اما وقتی پای عمل می رسد، دچار ضعف می شویم و لذا بنده به عنوان کسی که تجربه بیش از بیست سال مدیریت در حوزه دارم، معتقد هستم که به صرف همایش و شعار و حرف زدن به جایی نمی رسیم بلکه باید برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت برای طلاب داشته باشیم.
از سوی دیگر، یکی از دغدغه های جدی مدیران مدارس علمیه این است که روی طلاب شش سال کار می کنند اما بعد وقتی طلاب وارد مرحله دروس آزاد می شوند، بعضاً جذب جاهایی می شوند که این ها چندان دغدغه انقلاب و نظام را ندارند و لذا باید برای این موضوع هم فکری کرد که طلاب ما در خدمت انقلاب اسلامی و تحقق منویّات مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید باشند.
گفتگو از: سید محمد مهدی موسوی
